کانون مهدویت

آنچه نزد همه ادیان ( اسلامی، مسیحی، یهودی، زرتشتی و ....)  قطعی و مسلم است و احادیث زیادی برای آن وارد‏ شده این است که منجی به طور حتم در آخر الزمان ظهور خواهد کرد تا زمین را پر از عدل و داد کند، بعد از آنکه با جور و ستم پر شده باشد.

مهدویت چیست؟

انتظار ظهور یک مصلح بزرگ آسمانی، و امید به آینده و استقرار صلح و عدل جاویدان، امری فطری و طبیعی است که با ذات و وجود آدمی سر و کار داشته و با آفرینش هر انسانی همراه است و زمان و مکان نمی­شناسد و به هیچ قوم و ملتی اختصاص ندارد. از این رو، همه افراد طبق فطرت ذاتی خود مایلند روزی فرا رسد که جهان بشریت در پرتو ظهور رهبری الهی و آسمانی با تأیید پروردگار، از ظلم ظالمان و ستم ستمگران نجات یافته، ظلم و ستمگری در جهان پایان پذیرد و انسانها از وضع فلاکت بار موجود نجات یابند و از نابسامانی و ناامنی و تیره­روزی خلاص شوند و سرانجام به کمال مطلوب و زندگی شرافتمندانه­ای که خداوند وعده آن را داده است نایل آیند.

مهدویت از نظر لغوی

«مهدی» اسم مفعول و به معنای هدایت شده است. مهدویت نیز از همین ریشه است. مهدی مشهورترین نام آن حضرت نزد شیعه و سنی است. البته گاهی نیز در معنای فاعلی به معنای «هدایت کننده» به کار می­رود. محمدبن عجلان از امام صادق (علیه­السلام) نقل کرده است. «... و قائم را از آن جهت مهدی گفته­اند که مردم را به آیینی که از دست داده­اند، هدایت می­کند ...»

اما آنچه بیشتر در روایات آمده همان معنای نخست است. امام باقر(علیه­السلام) در این باره فرمود: «بدرستی که مهدی نامیده شد به جهت اینکه به امر فهی هدایت می­شود. او تورات و سایر کتاب­های الهی را از غاری در انطاکیه بیرون خواهد آورد.» از امام صادق (علیه­السلام) نیز وقتی پرسیده می­شود. چرا مهدی نامیده شده است؟ فرمود: «لأنّه یهدی إلی کُل أمر خفی»؛ «به جهت اینکه به تمامی امور پنهان هدایت می­شود.»

نکته جالب توجه اینکه لقب «مهدی» بیشتر دربارة آن حضرت بعد از ظهور و قیام، لقب «قائم» بیشتر دربارة آن حضرت قبل از ظهور و قیام استفاده می­شود. امام صادق (علیه­السلام) دربارة برخی از موارد مربوط به حضرتش پس از ظهور فرمود: «... ثم یأمر منادیاً فینادی هذا المهدی...»؛ «به منادی دستور داده خواهد شد؛ پس ندا در می­دهد که این است مهدی»

پیامبر اکرم (صلی­ الله ­علیه­ و­آله) نیز فرمود: پس از ظهور کسی نزد او آمده می­گوید: ای مهدی! به من عطا کن و آن حضرت می­فرماید: بگیر. لقب مهدی اگر چه اختصاص به آخرین امام ندارد و بقیه ائمه (علیه­السلام) نیز مهدی هستند، ولی تنها از آخرین پیشوا به عنوان «مهدی» یاد شده است. این لقب از همان ابتدای شکل­گیری بحث
«مهدویت» بر زبان معصومین (علیه­السلام) رایج بوده و در روایات فراوانی از پیامبر اکرم (صلی­الله­علیه­وآله) این لقب به چشم می‌خورد. بنابراین در کتابهای اهل سنت نیز فراوان این لقب آمده است.

امام حسین بن علی (علیه­ السلام) فرمود: «دوازده مهدی از ماست: اول ایشان امیر مؤمنان علی (علیه­السلام) بود و آخرین ایشان نهمین فرزند از نسل من است...»

محمدبن عمران گفت: من از امام ششم شنیدم که می­فرمود: «ما دوازده مهدی باشیم.»

مهدی (mahdi) در اسلام، عنوان امامی که در آخرالزمان پیدا می­شود و زمین را پر از عدل و داد می­کند. مطابق عقیدة شیعیان، این مهدی امام دوازدهم، حضرت محمدبن حسن عسکری (علیه­السلام)است که مدتی در اوایل حیات خود غایب بود (غیبت صغری) و به وسیلة چهار نایب (نواب اربعه) با شیعیان خود ارتباط داشت و پس از آن غایب شد (غیب کبری) و هر وقت بخواهد آشکار خواهد شد.

اصطلاح مهدویت به مکتب­های فکری اطلاق می­شود که شاخصة اصلی آن اعتقاد به دورة آخرالزمان و انتظار ظهور منجی و رهاننده باشد. ارکان عمده این مکتب­ها که ریشه در باورهای دینی دارد عبارتند از: اسارت، غیبت، انتظار، نجات.

در توضیح مهدویت گفته­اند که فرد یا قومی که در وضعیت اسفبار گرفتار شده و متحمل رنج­ها و مصائب می­شود، چشم به راه ظهور فرد یا گروهی دارد که در اختفا و غیبت به سر برده و در آینده ظهور خواهد کرد و نجات و رهایی انسان­ها را به ارمغان خواهد آورد.

البته مهدویت عناصر و ارکان دیگری نیز دارد که به تبع چهار رکن اصلی در زمان مقتضی پدید خواهد آمد. عناصر و ارکانی مانند تحول در آداب و شعائر دینی و تغییر در نظام بشری.

به هر روی، بحث مهدویت با عناوینی همچون (Messianism) به معنای «مهدویت، مهدویت باوری، مسیحا باوری و موعود باوری»، (Millenniumism) به معنای «هزاره گرایی، اعتقاد به فرا رسیدن هزارة سلطنت مسیح و اعتقاد به عصر سعادت» و (Futurism) به معنای «آینده گرایی» مطرح می­شود. البته هر کدام از این کلمات معمولاً در یک حوزه مطالعاتی خاص- اعم از سیاسی، اجتماعی، دینی و حتی علمی و ادبی- کاربرد بیشتری دارد.